Wednesday, October 9, 2019

MILIAN NUNPHUNG

MILIAN NUNPHUNG
HC Vanlalruata
Principal Correspondent, PTI

Mizo hruaitu hmasate’n Mizote tana zalenna sâng ber (sovereignty/independence) an sual dawn hnaih a, hnam thinlung kaiharhtu hla phuah zĩnga lar ber pawl leh tuna sorkarna chelh méktu MNF-te’n ramhnuaia an rammut lai leh tun thlenga an hla chuám “Aw, tuna kan ram dinhmun hi dâwn ve la lung a awi nèm maw,” tih hi kan tuipui rei ta hle mai a. Sialsuk chhŭl chhuak, Mizo hla phuahtu ropui Lalţanpuia’n (June ni 24, 1964-a) a phuah aţanga kum 55 a liam hnu pawh hian, he hla hi kan la sa ta tlauh tlauh va, eng chen tak chu la sa zui ang i maw? Mipui sorkarna (democracy)-a kan inrélbàwl ve aţanga kum 70 chuang liam hnu leh keimahni sorkar (Government of Mizoram) hmingpú kan neih aţang pawha kum 47 tlin (1972-2019) hnu hian hei zawng hi kan la ni.

Mi ţhenkhatin, India ramin hma a sâwn chak theih lohna, a ţhanmawhbâwk pakhat nia an sawi chu, lal leh miţha (noble/aristocrat) ho inchhék-arbàwmna sapho nunphung (British Raj legacy) hautak lutuk an la chhawm vang niin an sawi. India hi democracy ram lian ber tia sawi a ni chung hian miliante vulhna leh nawmchen nun, mihausa leh miţha leh retheite inthliarna hi a la nasa em em mai a. Kumpinu-in India ram a awp laia ram awptu (Governor General/Viceroy) te a nuam leh ropui thei ang bera an khawsak dan ang phung kha, mipui thlante pawh hian an la chhawm ta zela ngaihna a awm a. Hei tak hi sapţawnga “VIP Culture” kan tih ber hi a ni ta âwm asin.

Entirna pakhat chauh han siam ta ila. Kumpinu-in India ram a awp laia ram awptute chénna ţhin chu, India ram zalèn hnu hian President hian an aiawhin a luah zui a, President-in a luah tak hnu hian he in ropui, Raisina Hill a awm hi Rashtrapati Bhavan (President In) tia vuah a ni ta a. Chhungkaw pakhatin an luah (tlangval Dr APJ Kalam phei chuan amah chauhva a luah) Rahstrapati Bhavan-ah hian mi an chhawr hnem hle a. Ţhenkhatin mi 754 an thawk nia an sawi laiin,  ţhenkhat erawh chuan mi 545 an thawk niin an sawi thung a. Engpawh nise, Rashtrapati Bhavan-a thawkte thlakhat hlawh hi October 2017 khan Rs. 1,34,68,927 zet zu nia! Hnathawk zingah hian chaw chhûm 28, lirthei khalhtu 37, huan enkawltu 184 leh in enkawl faitu (cleaner) 57 zet an tel a ni.

Rashtrapati Bhavan hung chhũng hi feet nuai hnih bial (acre 330) zeta zau a ni a, khawvela ram hausa ber, United States President chênna White House hungchhûng (acre 18) ai pawhin zau tak ani. Rashtrapati Bhavan inchhũngah hian pindan 340 a awm a, tlangval APJ Abdul Kalam kha chu a suitcase pakhat chauh nen kha chuan a thâwl khawp ang le.

Hriat ve mai mai a tan – Rashtrapati Bhavan hung chhûngah hian englai pawha a phingphisiau zawnga chik tura tuihna siam (fountain) 37, ban mŭm ding sâng pui pui (towering column) 227, kaw (hole) 18 nei golf course bakah squash leh tennis court te, sakawr leh sanghawngsei dahna in te, tuichenna tuikhuah bakah damdawiin chenin a awm a. Ţhenkhat sawi dan chuan kum 2007 khan President leh hnathawk hlawh tiama Rashtrapati Bhavan enkawlna sènso chu cheng vaibelchhe 100 zet a ni a. Hei hian Delhi Police-in venhimna an ruahman senso leh President zin veivahna senso a huam tel lova. April, 2015 a Rashtrapati Bhavan telephone hman man hi Rs 5,06,000 zet zu ni a.

Rashtrapati Bhavan luahtu India President hi sorkar inrélbàwlna-a thuneihna tak tak nei lo, a hminga lal tak ni si (nominal, titular head/rubber stamp) a ni a. India Parliament hian thuneihna a nei a, Parliament inthlanpuia MP tling tam bera sorkarna chang pha khawpa awm, hotupa ber Prime Minister atana thlan chu ram awptu dik tak leh a sorkar chu thuneihna tak tak neitu a ni. Chuti chung chuan India ram rorĕlna leh thuneihna lanchhuahtirna (power symbol) a nih miau avâng leh Kumpinu tihdan phunga sorkar nawmchenna leh sum ren map lova inchhék-arbâwm nunphung leh kalphung rochun a nih miau avăngin tŭn dinhmun hi a thleng mêk a ni.

Mizote lalte lal dàn kha Kumpinu sorkar anga chuti taka tlaràn a ni lova, mahse, kan duh emaw duh lo emaw India ramin min awp tâk avangte, kan politician hmasate thil hmuh leh entawn tŭr awm chhun chu, Kumpinu sorkar inchhek-arbàwm dan phung tho kha a nih avangin, tun hi kan dinhmun a ni chho ta zêl a. Chu kumpinu sorkar nawmchenna leh a awm ram a a chêt hautak dan (colonial legacy) chu India sorkarin chhawmin Mizoram pawhin a entawn ve zel a. Ţhenkhatah phei chuan kan ram hruaitute leh sorkar hotute hian India sorkar an khũm hneh hle a. Sorkar lam chauh pawh ni lovin vengtina VC leh tlawmngai pâwl hruaitute pawhin an nihna hi an kawngka luchunga ziahlan loh chuan an khua a sik dawn niin an hria ni áwm tak a ni.

He rilru leh thinlung, kan aia sum lalũt tlêm zâwk, dinhmun hniam, lehkha thiam  lo leh chênbeh zâwkte chunga lén’ nuam tih tlatna hi a pawizia kan hrethiam mai lo va. Mizote hi vaiho anga chi hniam leh sâng awm ve lo, mitin inchen tlànna khawtlâng (classless society) niin kan inchhâl ţhin a, tŭn thleng pawh hian tam tak chuan kan la inchhâl àwm asin. Mahse, a tak takah chuan chutiang chu kan ni hauh tawh lo va, milian leh hausa fa ve ve an inneihna leh thuneihna  sang chelh fate an inneih bĩkna, rethei fapa-in mi hausa fanu an rĩm ngam lohna a rei tawh mai. Hei hi kan hnam khawtlâng dinhmun dik tak chu a ni.


Sum leh pai lama kan intlânsiak dân ţha lo leh tenawm tak mai ang tho hian khawtlânga midang aia thiltithei bĩk, sum ngah leh nihna ropui nei bĩk nih châkna leh chu nihna chu mi zawng zawng hmuha pholan châkna hi kan nei lian em em mai a. Chu kan chapona thinlung chu kan in sakah leh kan inchhũng chei dan leh bungrua-a lantĩr kan châk êm êm a, kan eirŭk thup duh chung reng pawhin kan chapopui duh tho hlawm zu nia! Kan kawngka luchunga kan thil târah leh kan car man tozia miin an hriat duhna piahlamah, rei lo tệ kan chuan chhũng pawha miin kan nihna an hre lovang tih hlauh vanga kan lirthei hmalama kan nihna ziahlanna tăr hrâm hrâm chĩng hnam kan ni. Hei lo liama ‘VIP culture’ hi a awm chuang lo, he khawvel ram zauvah hian!

Han sawi thui ta deuh ila. Kan Minister leh official lian eng emaw zat hi zak map lo leh chhuang zâwk ni áwm taka an official car hmalama an nihna tarlanna hmachhuan chunga Pathianni-ah biakinah inkhawm ţhin an ni a. Sorkar dan kalh a ni tih hre ngei tura rinte an ni a, an zak chuang lo satliah lo va an chapopui zawk a ni. (Sorkar lirthei hi chu sorkar hnathawhna atan chauhva hman tur a ni). A nihna takah chuan an lirthei hma lama langsâr taka an nihna an târ ţhin hi an rawngbawlsak mipuite tân ţangkaina a awm hauh lo, intihveina leh an nihna miin an hriat loh an hlauhna thinlung chapo aţanga lo chhuak mai chauh a ni.

Mihring chapona hrim hrim hi tihreh sak theih ngawt a ni lo. Chapo na ná nà chu Lalchungnunglŭra ni áwm taka hmai zangthalin khawlaiah an lêng réng ang chu. Mahse, midang chungtlâk zâwnga khawsak chĩngte hian kan hnam khawtlâng nun hi an tichhe nasa hle a. Inneih chungchângah pawh hmeichhe ţhenkhatin chapona thinlung leh an hmeichhiatpuite an hnuaichhiah duh avanga bungrua an chhawm tam lutuk hian, Hindu ho chĩn dan ţha lo tak mai hmeichhe thuam hautak lutuk (dowry system) ang chi hi a thlen thei tih hriat reng a ţũl. Chu chĩn dân ţha lo chuan Hindu zingah mo tam tak hâl hlum a hring tih hi kan ngaihtuah a ţul hle.

Mizote’n rual kan el dan hi a dik tawk lo hle a, hnamdang kan entawn a an thawhrimna lam aia an nawmchenna lam entawn kan chĩng ang deuh hian kawng dik lo min zawhtir ţhin. Chapona thinlung aţanga lo chhuak rual-èlna chuan tihdan ţha lo a hring ţhin a, intodelh tum vanga rual-èlna erawh chuan hmasâwnna a thlen ţhin tih kan hriat reng a ngai. Mi chungtlâk duhna leh mi chunga lêng anga inlantĩrna atana milian nunphung ni àwm bera kan hriat anga kan nun hian engmah kan pawchhuak hranpa lo va, midang tan ţangkaina kan nei hranpa lo va, miin kan nihna an hre lovang tih hlauh vanga nihna pholan uar em emte’n ‘VIP Culture’ an vawn tlatna chhan hi chu chapo vang mai a ni – eng dang vang mah a ni lo.

No comments:

Post a Comment

COMMENT RAWH

New Post

Ka duh a che Isu lyrics

Sual thim thuk tak ata zawn chhuah ka ni a. Chakna nei lo ka ni; Isu, min ṭanpui fo la. Min pawmin min kaiin min hruai zel ang che Ka duh a ...

Posts Lar deuhte