Sunday, December 5, 2021

Covid vei tana ei tur ṭhate

COVID 19 POSITIVE TE TANA EI LEH IN TUR HRISEL-

 By Ruatpuii (Nutritionist)


1. Protein tamna ei that tur. Heng- Artui, Dal, Chana, Bete, Nutrela, Bekang chhum, Arsa, Sangha, Bawnghnute, Badam te ațang hian nitin chi 2/3 tal ei tum tur ani. Covid -19 hri in taksa a tih chhiat te siamțhat lehna ah a pui dawn ani.


2. Thei (bowl te 2-3 tal) nitin ei tur a ni a, tunlai a hmuh awlsam ang ang eg- Lakhuihthei, Apple, Balhla, Dragon fruit etc a țha vek mai.

3.Thlai (rah leh hnah) ei tam tum bawk tur ani.

4. Sa ei tlem tur a bik takin ke pali (4)  nei sa ho.

5. Sawhthing, Aieng leh Purun var te hi natural immunity booster anni a, chaw ei apianga hmeh tel a tha. 

6. Zan mut hma in bawnghnute lum pep pep ah Aieng fiante 1 mix a, in țhin tur ani. Thisen sipai tih chak nan te, pum thalo leh hrawk thip tih zia awm nan te a țha vek.

7. Vitamin C tamna ser, Limbu leh Sunhlu te hi a tak emaw a tui emaw nitin tlem tete tal in ei țhin tur ani.

8. Vitamin D taksa in a mamawh zual em avangin, Ni eng ah nitin minute 15-20 tal taksa awmtir emaw insawizawi  ve țhin tur ani. Dam hma nan a țha em em bawk.

9. Chaw eikham veleh thingpui in loh tur ani. Chaw eikham ațangin minute 30-40 tal nghah phawt tur. Thingpui a tannin awm hian kan chaw ei a thil țha a bikin Iron, Zinc leh Calcium te taksa in hman țangkai a tumna kawng ah a tihbuai ve theih avangin.

10. Chawhmeh țhing chhuan so loh chu ei loh tur ani.

11. Readymade Thei tui leh coke lam reng reng in tam loh a țha.

12. Thil thak lutuk insum tur ani, pumah thur a siam nasa a, hrawk a ti nuamlo zual bawka, pumpui lawng leh Ulcer nei tan phei chuan a țhalo zual.

13. Maida lam ațanga siam aiin Atta lam ațanga siam ei tam a țha zawk a, vaimim te pawh, hengah hian fibre a tam a, chakna (energy) a pe bawk a, a hrisel.

14. Tui in tam tur ani a, litre 2 tal in tum tur ani. Tuilum emaw tui pangngai in theih a, tui Vawt in loh hram tur. Tui ril lakluh a puitu atan Thingpui senhang te, Green tea te, Coconut tui te, Bawnghnute te, antui hang te a țangkai vek.



Note :

Bp sang nei tel tan-


1) Chi insum tur ani. Chawhmeh a al tawh bak chu in chhawp belh loh hram tur.


2) Soda, Papawr, Tel tam taka deep fry, bakery chhang te ei tam loh tur ani.


3) Bawnghnute hi readymade ah chuan a pack hring ei hram tur, a awmloh chuan a pawl, a sen hi a fat % a sang bika , ei loh hram a țha.


4) Artui nikhat ah pakhat aia tam ei loh hram tur


Zunthlum nei tel tan:


1) Chini telna Thlum insum tur.

2) Lakhuihthei leh Balhla insum tur

3) Vaimim, Alu, Bal, thil mawm luttuk leh Maida lam thil te insum a țha.

4) Atta lam a siam thil te, Oats te ei a him.


5) Chaw (buh) ban deuh deuh te, chhang ban te ei loh hram tur ani.


6) Bawnghnute hi a chunga kan ziah ang khian pack hring emaw a pawl emaw hman hram tur ani.

Saturday, December 4, 2021

Alexander the Great chanchin

 MI ROPUI ALEXANDER THE GREAT:

Khawvel mihring zingah hian “The Great” (Ropuia) ni phak tlemtê chauh an awm a, chung zingah chuan Alexander-a hi hriat hlawh pawl tak a ni ngei ang. Mi ropuite pawh hi chi hrang hrang an ni hlawm a, Alexander-a hi chu sipai hruaitu ropui (General) a ni a, a hun lai khawvel nena thlir chuan Alexander ropuia tih loh rual a ni lo.


BC 356-ah khan Makedonia ram lal Philip-a chuan a nupui Olympias-i lakah fapa duhawm tak, Alexander-a a nei a. Arsi chetvel dan thlira aien thiam (astrologer) pakhat chuan, “I fapa hi indonaah tumahin an hneh thei lo vang,” tiin lalpa Philip-a chu a hrilh a ni awm e. A sawi dik hlauh lehnghal a.

Nikhat chu sakawr sawizawi loh pian ṭha pui mai, a hming Bucephalus an tih chu Philip-a an rawn zawrh a. Sakawr chung chuan thiamho chuan a chunga chuan tumin an bei hlawm a. Tumah an hlawhtling ta lo va, lal fapa, mipa naupang Alexander-a chu a lo kal a, sakawr lakamah a man a, sakawr chuan a hlim thla a hmuha a hlauh loh nan ni lam a hawi tir a, a chul a, a chungah chuangin chu sakawr chu a thunun ta a ni.

Philip-a pawhin a fapa chu a chhuang hle a, “Ka fapa, Makedonia hi i tan chuan a tê lutuk a, i phu tâwk lal ram i la zawng dawn nia,” a ti e, an ti. He thu hi zawlnei tak, a der ni lo, thusawi ang maiin a lo thleng dik ta a ni. Chuta ṭanga kum 20 lek chhungin Alexander-a chuan Greek ram-ho a thunun hnuin Persia lalram ropui tak a la a, khawchhak lamah ram a zauh va, Aigupta leh India ram thlengin ram a la ta duai duai mai a ni.


Tirhkoh Paul-a chuan Gamaliel-a ke bula seilian a nih chu a chhuang hle a, Alexander-a pawh khawvela zirtirtu ropui Aristotle-a ke bula seilian a ni. Aristotle-a chuan Alexander-a chu mi ropui tak ni turin a duang chhuak a, hnehtu ropui, mite hruaitu ṭhaah a siam a ni kan ti thei ang.


Alexander-a chuan mize duhawm tak a nei a, chung zinga pakhat chu hnathawk ṭhate a chawimawi thiam a, a hlutsak bawk hi a ni. A sakawr Bucephalus-a chu a thi a, hun rei tak a pu tana nung tawh a nih avangin Alexander-a pawhin a ṭhian ṭha thi ang maiin a sûn a. Khawpui pakhat a din a, chumi hmingah chuan ‘Bucephalia’ a vuah tak thu chanchin ziaktu ropui Plutarch-a chuan a ziak a ni.

Alexander-a chu hnehtu ropui satliah mai ni lovin, rorêl thiam leh fing tak a ni a. Khawvel pumpui mai chu pumkhata siam a tum a. A ram hnehte chu zalênna zau tak a pe ṭhin a, tin, Greek finna leh thiamna a thehdarh tel zel ṭhin. Kum 13 chhung chauh ro a rél a, kum 33 mî chauh a nih laiin a thi a, hemi chhung hian Europe aṭanga Asia ram, India thlengin Greek thiamna leh finna a thehdarh a, hmasawnna kawng sialtu ropui a ni.


Alexander-a chu indo mî, mi hrat khawkheng tura lo piang a ang khawp mai. A naupan lai pawhin a lukham hnuaiah chemtê leh Illiad (iLLiad) a dah reng ṭhin an ti. (Illiad hi Greek ho indona chanchin, homer-a ziak a ni). Vawikhat chu a pa ram la a lo hawng a, a pain ram lak tur a zuahsak lo vang tih hlauvin a ṭap a ni an ti. Vawikhat pawh a ṭhian pakhatin Olympic intlansiaknaah tel ve a tum em? tih a zawt a. Alexander-a chuan, “Tum teh reng mai, intlansiak pui tur lal dang an awm phawt chuan,” a ti e, an ti.

Philip-a chuan BC 338-ah Charonea indonaah Atheni leh Theban ṭangrual a hneh a. He indonaah hian lal tlangval kum 18 mi lek Alexander-a chuan Makedonia sakawr chung chuang sipai rual a ho va, hnehna a lo chang der tawh a ni.

BC 336-ah chuan lalpa Philip-a chu a tual thi a, he tual thahnaah hian Alexander-a chu a tel ve ring an awm. Mahse, finfiahna engmah a awm lo. Philip-a chu roréltu thiltithei tak, rem hre tak a ni na a, a inchhung khurah buaina a la lut tlat mai a. Alexander-a nu Olympias chu hnawlin Makedonia nula ‘Cleopatra’ an tih chu a nei a. Mo lawmnaah chuan buai laihna a lo thleng ta a. Zu an rui nasa hlawm hle a ni ta ve ang, Cleopatra-i patea (uncle) chuan milianho hnenah chuan, “Lal ṭhutthleng la rawn luahtu tur a lo pian theih nan Greek pathiante i dil ang u,” a ti ta vel a. Chutah Alexander-a thinrim chuan zu bur lian zet maia vuak tumin chu pa chu a tin ta ur mai a. Philip-a zurui ding ṭha hlei thei lo chuan a ngunhnám phawiin a fapa chu sah a tum a. Mahse, a tlu a, a bawk phêk ta dêr a. Alexander-a chuan nuihsawh tak chungin, “Ngaiteh u, Europe aṭanga Asia paltlang tura chu, ṭhutthleng pakhat aṭanga a danga kal tur pawhin la inpalthlu nawk nawk maia le,” a ti a ni awm e.

Alexander-a chu BC 336-ah, kum 20 pawh a la tling fum fe lo tihin, Makedonia lal a lo ni ta a. Lal ṭhutthlenga a ṭhut phat aṭangin hmelma hmachhawn tur a nei nghal a. Trace, Thebes, Illyria leh Thessaly te a lakah an hel a. Heng lalram te hi Philip-a hnuaia lo kûn tawhte an ni.

Thessaly (Greek ram pakhat)-ah sipaite hruaiin a kal a, thisen chhuah lovin inremna a siampui a. Tin, Greek lal dangte pawhin Alexander-a chu an lal, an hotuah an pawm a. Tichuan, Philip-a hova rem an lo ruat tawh, Asia ram rùn programme pawh chu nemnghetin, Alexander-a chu an hotu berah an pawm leh ta a ni.

Persia lal ram zau leh ropui tak mai run tura a thawh chhuah hmain Tracian-ho te, Illyrians-ho te, Thebes-ho te chu a mal tê têin a hneh hmasa phawt a. Thebes-ah mi 60,000 (singruk) lai a that a, hmeichhia leh naupang an mante pawh salah hralh an ni bawk. Hei hi a laka helte tan tihṭhaih atana a tih a ni.

Heng indonate hian, Alexander-a indo thiamzia te, General ṭha lutuk mai a nihzia te a rawn tilang ta a. Mi huaisen leh rorum a nihzia miten an hre ta tak tak a, a thu vut vut tawh hle a ni.

Emperor Napoleon-a kha, “Khawvela General ṭha ber” (The Greatest General of all times) tiin chanchin ziaktu (historian) ten an vuah ṭhin a, chu Napoleon-a ngei chuan, khawvela General ṭha leh ropui, a ngaihsan, mi pasarih hming a tlar a – “Alexander, Hanibal, Julius Ceasar, Gustavus Adolphus, Turenne, Prince Eugene leh Frederick the Great,” tiin.

Asia rûn tura a chhuah hmain Alexander-a chuan lal chhungkaw ram (royal estate) chu a ṭhian ṭhate a sem zo deuh vek mai a. Chung a ṭhiante zinga pakhat, Pediccas-a chuan, “I tan eng nge i dah ve tak le?” tiin a zawt a. Lal chuan “Beiseina,” tiin a chhang a, Pediccas-a chuan, “I sipaite hian chu chu kan ṭawmpui a che. I ruala kala indo turte hian i beiseina bak engmah kan mamawh lo,” a ti a ni an ti.

BC 334-a lo thleng a, sakawr chungchuang sipai (cavalry) sangnga leh ke sipai (infantry) singthum hruaiin Persia lal, Daria do turin a thawkchhuak ta a. Persian sipai rual chuan Granicus luipuia lo dan an tum a. Ṭhalfang sur chur chur palthlangin cavalry-ho chuan lui an kai a, chutah ke sipai an kal ve leh ta. Indona ropui tak a lo thleng ta a ni.

Alexander-a chu rél hmatáwngah a tel a, a phaw leh a lukhum sir lehlam lehlama pehbuk var avang chuan Persian ho chuan awlsam takin an lo hre thei ta mai a. amah ngei mai chu thah tumin an rawn tum bing ta a. A dinhmun a harsa ta hle mai tihin a ṭhianpa ‘Cleitus-a’ chuan a rawn chhanchhuak ta a ni an ti.

Alexander-a hmaah chuan khawpui kulh nei mi te chu an tlawm ta zung zung mai le. Rang takin thû a pawt chat a, a bawhzui nghal vat ṭhin avangin hmelmate an lo inring ṭha hman ṭhin lo va, a hlawkpui hle mai. Mahse, Persian lal Daria do tura a chhuah dawn hian vawikhat chu a hmanhmawh leh a dawhtheih loh a thihpui ṭhelh a ni.

Nilengin ni sa rum rut hnuaiah sakawr chung a chuang a, chutah Cynus luipui vawt ruih mai an va thleng a. Fimkhur lo zetin tuiah a zuang lut a, tuiah a inchiah a, hemi avang hian nasa takin a khua a sik ta a ni. A damdawi thiam hruaite an beidawng ta a, chutah Acarnania mî, Philip-a chuan a dam nan damdawi a siamsak thei ang tih a rawn hrilh a. Damdawi a siam mêk lai chuan amah vengtu hlun Permenio chuan fimkhur turin lehkha a rawn pêktir a. “Lal Daria chuan kha doctor kha túra hrai hlum tur chein a tham a ni ngei ang,” tiin.

Lalin lehkha a lo chhiar mêk laiin chu doctor chuan a damdawi tui a siam chu a rawn keng a. Alexander-a chuan, “Hei hi chhiar teh,” tih pahin no chu a la a, a in zo ta vek a. Philip-a chu a ring a, a ring fuh bawk. A enkawl dam ta thuai a, Persian-ho hmachhawn turin a inbuatsaih leh ta a.


Persian lal, Daria (Darius) chu a khawvel hriat zawng zawng deuhthaw chunga rorel a ni bawk a, ropui a inti khawp a, chuvangin ‘lal ropui’ tiin a invuah nghe nghe a ni. A lalram a zau hle a, Asia khaw thlang zawng zawng, Aigupta thlengin a lalram a ni. Mahse, a chunga lungawi lo, amah paihthlâk duh lal eng emaw zat an awm a. Tin, Alexander-a hnuaiah chuan nuamsa zâwk leh changkang zâwkin an awm dawn tih an hriat avangin, a hnuaia awm an thlang zâwk.


Daria chu lal chak lo, indo thiam si lo a ni a, sipai erawh a ngah êm êm thung a. Persian sipaite leh Greek sipaite chu Issus phaizáwlah an inhmachhawn ta a. Makedonia sipaite chuan chiang takin an hneh leh ta a. Lal Daria chu bak léngin a tlanchhia a, a nupui fanau leh a nu chu Makedonia sipai ten an mansak ta a.


Alexander-a chuan Daria a ûm a; mahse, hlawhchhamin a lo hâwng a. Daria nupui hnenah chuan Daria a dam thu te, ṭha taka enkawl an nih tur thu te leh an phu tâwk ang a enkawl an nih tur thu te a hrilh a. Mîte chuan a thilphalzia leh a dawh theihzia chu mak an ti hle. Daria nupui “Stateira” chu, khawvela hmeichhe hmelṭha bera ngaih a ni a, hnehtu, tu pawhin man sela an tihchhiat vak chu a rinawm loh ve rêng a ni.

Alexander-a chuan Daria chu inpe mai turin a phût a, Daria erawh chu a inpe mai duh bîk lo. Chuvangin chiang zeta hneh a ṭul ta a ni. Mahse chumi hmain Syria run hmasak phawt a tum ta a. Syria khawpui Tura chu thliarkara awm a ni a, chuti maia lak mai theih rual a ni lo. Tui leh chirhdup hmun mel chanve laia sei chu chhungkhatin, Sidon ho lawng tam tak hmangin ‘Tura’ chu a lût ta a. Thiam chi tinreng hmangin Tura chu a hneh leh ta a ni.


Hemi hnu hian Palestina leh Aigupta a la leh a. Aigupta-ah chuan khawpui thar a din a, ama hming chawiin Alexandria tiin a hming a vuah a. Chu khawpui thar chu lawng chawlh hmun hmingthang tak a ni ta a, chu chu Alexander-a rem hriatzia tilangtu niin, kum sanghnih aia tam a ding ta a; a hming leh amah hriatrengna khawpui a lo ni ta bawk. Aigupta-a a awm lai hian Ammon ho biakinah a kal a, chuta pathian chuan a fapaah a lo pawm a ni, an ti.

Alexander-a chu Aigupta leh Syria lal thar a lo ni ta bawk a, BC 331-ah Tura khawpui a lo lût a, Persia do zai a rél leh ta a ni. Lal Daria chuan sipai nuai sawm (10,00,000) lai neiin an sawi ṭhin; mahse, chumi chanve vel chu a nei mai thei e. Tichuan, Persia sipai tam pui mai leh Greek sipai sangnga lek chu Gangamela hmunah an indo ta a. He indona hi ‘Arbella Indona’ tiin an sawi ṭhin.

He indonaah hian Greek sipai, sakawr chungchuang mîte chu an ṭangkai êm êm a, Alexander-a chu hnehtu a ni leh ta a. Lal Daria chu a tlanbo leh thei hram na a, chutih lai khawvela lal ropui bera ngaih Persia lalram chu a tlâwm ta a. Chuta ṭangin ‘Persepolis’ khawpui, khawvela khawpui hausa ber leh ropui bera ngaih chu a lût leh a, Alexander-a ta an lo ni ta. 

Alexander-a chu Daria man turin a thawkchhuak leh a; mahse, a man hmain phiarrutu pakhatin Daria chu a vit hlum a, Greek-ho chuan a ruang chauh an va hmu ta a. Alexander-a chuan amah zahna entir nan a kawrfualin ruang chu a khuh a ni an ti.

BC 328-ah chuan Persian lalram zawng zawng chu Alexander-a hnuaiah an kûn ta a. Fing tak, thilphal tak leh dawhthei takin a ram lâkte chungah ro a rel a, chu chuan a hnungzuitu Makedonia mîte a ti lunghnur hle a. Chuvangin thil lungngaihthlâk tak a lo thleng ta a.

Zan khat chu Samarkand kulh chhungah kût ropui tak an lawm a, chutia mi sàwm ṭhenkhat chuan Alexander-a fakna hla an sa ta a, pathian a ni ringawt mai tiin an chawimawi a. Chu thil chu a ṭhianpa Cleitus-a zurui chuan a ngaithei ta hauh lo mai a, thinrim zetin Alexander-a chu sawisêlin a dem a. Makedonia sipaite avang chauhva Alexander-a chu hnehtu a nih thu te, Granicus indonaa a nun chhanchhuaktu chu amah Cleitus-a ngei mai chu a ni tih thu te a ân chhuahpui ta a. He ruai ṭhehnaa tel ve Greek ṭhenkhat chuan a duh lo chung inchhúng aṭangin an hruai chhuak a. Mahse, a lokir leh a, Alexander-a hmuhsitna leh tihelna thu a rawn chhakchhuak leh ta a. Alexander-a thin thawk chuan feiin a chhun hlum ta der mai a. Chumi hnu rei lotêah a inchhir ta êm êm mai a, a puan inah a lut a, a mu tawp a, chaw a ei duh lo va, ni khat leh zan khat chhung chu a ṭhiante tumahin an hnem thei lo. Tual thatah a inngai a, a inthiam lo êm êm a ni.


Ni leh thla a lo ral a, General ropui chu hmangaihna khurah a tlu lut ve ta. Sogdiana Rock a hneh a, chu hmun aṭang chuan nula hmelṭha zet mai ‘Rokana’ chu a sipaiten an rawn man a. Nula leh hmeichhe ngaihsak lo val kha, kulh neitu Oxyartes-a fanu, no bawih tak mai chu a nêp phal ta awzawng lo va. Nula hmangaihna chuan a man tâk tlat avangin a sipai hmunpui Bactria-ah a lo lêt leh a, chu ram dan ang chuan mo leh moneitu chuan chhang an phel a, ropui takin mo an lawm ta a ni.


BC 327-ah chuan Alexander-a’n India ram a rawn rap a, Indus lui a kân a, Hydaspes (Jhelum) indonaah India lal pakhat Porus-a chu a hneh a. Alexander-a chuan Porus-a hnenah, “Eng tin nge ka tih ang che?” a ti a. Porus-a chuan, “Lalin lal a enkawl angin,” tiin a chhang a. A huaisenna chu a ngaihsan êm avangin Alexander-a chuan a lalram a pe lêt leh a, Makedonia venhimna hnuaiah a dah a ni, an ti.

Alexander-a leh sipaite chuan, Hyphasis (Beas) lui an rawn thleng a, Makedonia sipaite chuan kal zel an duh ta lo va. Mél singkhat leh sanghnih zet an lo kal ta a, indo an ning tawh a, hnehtu nih pawh an chhangkham zo ta. Chuvangin Alexander-a pawhin ram la zel tura a remruatna a sût ta rih a. Thil phal tak leh zahawm takin a sipai tam tak chu lawmman hlu tak pein a hawn tir a, Babulon-ah a kir ve leh ta a.


Babulon lal ina rei lotê a dam loh hnuin BC 323-ah a thi ta a. Titi léng vêlah chuan, túra hrâi hlum nia sawi a ni a; mahse, a taksa hah lutuk vanga thi a nih a rinawm. Kum 13 chhúng chauh a lal hman a, a thih chuan kum 33 mi chauh a ni bawk; mahse, Alexander ropuia a ni hman tho. Ram zau tak a la a, hnehtu ropui a ni bawk a; mahse, a thih rualin a lalram chu a boral ve nghal mai a. Mahse, hnehtu ropui, Greek finna thehdarhtu a ni a, khawvel chanchin ziahnaah chuan Alexander Ropuia a ni reng tawh dawn a ni. Ava han ropui teh lul êm !



           ---/ mr.samu...✍️

Friday, November 26, 2021

Aiduzawl motor accident chungchanga open letter

 TO.

              Open letter to Champhai North Bialtu MLA,

              Dr. Thiamsanga ZR.

              Champhai Mizoram.


Subj- Ngaihsak tura Ngenna.


Ka pu,  

                  A hmasain zahna chibai ka buk a che. Kei hi Khawzawl District a khaw pakhat, Rabung khaw tlangval ka ni a, Politics ar khawthim dai a, politic huanga hlawhchham, ram hmasawnna ngaihtuahtu nia ka hriat, an hming pawisa lêk lova a eng pawh ṭan rum rut vek thei mai ka ni a, Metal a ṭanga pên leh ngâi, kel in tiat lek in a khawsa ve ṭhin mai ka ni.


I bial chhung khuate tana ṭha tur leh, ram hmasawnna ngaihtuaha chhun zân i hman liam laiin kil khata thu nei lo zawkte bauhna avangin i beng a kham fo vin ka ring a, a kawrawng a zau emaw a zîm emaw, lut chhuak a tam ngawtin ka ring ṭhin. Pa chan chang taka a fain ngenna a thlenna tur leh, vui leh vai a neih pawha hmangaih taka dawm thiam mi puitling tak i nih pawh ka ring a, a phut pawh kan phut tlat a.


Kan hriat angin Rabung/Aiduzawlte chuan chhiatna nasa tak, a ram pum deng chhuak dawt, a hria a piangte rapthlak tih ngawih ngawih kan tuar a ni a, nikhat thil thuah ruang 6 ngawt mai kan chân teh reng a nih kha, Patling an rum a, nutling an ṭap a, a khawtlang mittui a sur a, tumahin an beisei ngam loh leh sawi chhuah pawh an duh loh, kan khawtlang min enkawlpui tura duh taka kan thlan khan, chhiat kan tawh a ṭanga ni nga zet a ral hnu pawha thuhruk ang maia i bo tlat mai hi hriatthiam aharin, kan ngaithiam lo lek lek ta mai, Thihna chu thihna lo ti pawh pawh ni ila, Natna hrehawm tuarin hmunpui lam pan, rilru leh taksa na reng renga awm mek an la awm cheu asin. chung tal chu min han vawn sak teh khai.


Dr meuh, Bial khat roreltu ber chuan i haiderin, i hmuh kân mai theiin ka ring lo, buaipui dang i ngah lutuk ang a, harsatna nasa tak i tawk a ni ang tih chu kan rin dan der a ni na a, chhiat kan tawh laiin kan khaw ṭhenawm, chawhma tlan pawh tling ṭha ṭhum loah i mawng i hûng tih khual thu thang te kan hre leh zel a, a rukin rilru a hliam vang vang mai.


kan ipte min rawn vawm khah sakin, chhiat kan tawhnaah sum pai rawn ṭheh huk la, râlna pawisa rawn sem rawh tiin kan ngen lo che a, a phût pawh kan phût hek lo, I bial chhung, i thuneihna leh i rorelna hnuaia kûn mekte hian min tawrhpuina thu, min ngaihsakin min la hre ve chang chang a ni tih thu hi thlamuanna tling lo mah se hriat kan thlahlel ve mai a ni. Zawhte ki nei an sawi ang maia bo pil vang vang tur chuan kan phal lo che a ni e.


Ṭanpuitu i nihzia thute, hnêmtu i nih ṭhinzia thute ha hîpin kan lo sawi fo tawh a, naupang thil thar nei anga intithei takin i hming kan lo uanpui fo tawh asin. Tunah chuan hnem ngai leh ṭanpui ngai kan nih hun a lo thleng ve tawh a, kan khawtlang Pa kan au che ni. Party thinlung i pu tihna ni lovin, chu rilru chu min dahbo sak rih la, zân i riah hreh viau pawhin mi rawn ban tlang leh tal ta che.


Hmeichhe phunchiar thuah lek fang mi ngaihsak lo la, khawtlang hliam tuar zinga thinlung dam lo vui thu a nih min pawm sak zawk teh. I mualphona tur leh i hmingchhiatna chantir ka duh lo a, ka tum hek lo. chutianga ngai an lo awm a nih pawhin pawi ka ti hlek lo a, nang erawhin min ngaithiam hram hram la, i lo tum mek leh i hmathlir hre miah lotu hi min dem mai lo la, i muangchan chhan hre lotu hi ka dik lo a nih chuan min ngaidam a niang chu. 

Social Media kal tlanga au chhuah kher min dem a nih pawhin, inchhungkhat taka rawn hau pung punh tur che ka ni lo a, whatsapp phone calla be tur chein i number ka nei hek lo, hei hi aw puitlingah lo ngai hram la.


Bial khat lal ve reng ruang chu ngawi reng lo la, i awm ve tih hriatna turin thawm mi han chhuah sak teh khai.

Kan dem lo che a, kan dil zawk che a ni e.


Rabung/Aiduzawl tlangval,

V. Laldingpuia

Bung vêng.

ph 9360337548

Saturday, November 20, 2021

Hnar thi leh enkawl dan

 HNAR THI (EPISTAXIS)


November 20, 2021  Zozam

HRISELNA HUANG:

HNAR THI (EPISTAXIS)


Hnar thi hi natna niloin natna dang vang zawk a lo awm thin a ni a. Hnar hi thisen zam tam takin a chawm a, chuvangin a thi hma em em a ni. Hnarthi lo chhuahna lai ber chu “LITTLE AREA” tih a ni a. Kan hnar dai dangtu hnuai lam leh hma lam, kut zungtang a han khawih phak mai a awm a ni.

Hnar thi chhan tlangpuite han tarlang dawn ila:

kaw chhung dik lohna avangin

-Hliam, pilh, hahchhiau vak vak

-Sinus na, TB

-Thilnung lut e.g vangvat, hlit etc

-Hnar chhung Cancer

-Boruak inthlak danglam thut


Natna dang vangin

-Lunglam that lohna

-BP sang

-Thisen Cancer, Vitamin K tlakchham leh Vitamin C thlakchham avangin

-Thinlam tha lo

-Kal lam tha lo

-Nachhawkna e.g Aspirin ei uar avangin

-Hritlang, tangseh, sentut leh malaria


ENKAWL DAN


First Aid-

Kan sawi tak “LITTLE AREA” hi hnar thi tamna a nih tlangpui avangin kut zungtang a hnar chu minute nga(5) vel hmeh phui tur. Vur a deh pawh a tangkai hle. Vur hian thisen zam a ti sawng te a, thi a tih tawp tr thin.

Anaterior Nasal Packing (Hnar chhung hnawh)

Hnar kaw chhungah ribbon gauge meter khat vela sei leh centimeter 2.5 vela sei Parrafin a chiah tur a ni a, fimkhur tak a hnar kaw chhunga hnawh luh tur a ni. Darkar 24 hnu vela lak chhuah leh tur. Hetianga hnarthi enkawl a nih chuan antibiotics pek tel ngei ngei tur a ni. Hei hian natna dang, e.g. Sinus na lo awm tur kha a veng thei a ni.

Posterior Nasal Packing

Hnar chhung lam, hrawk lam atanga hnawh ve thung tur a ni. Hetiang a enkawl ngai a nih chuan hnar thi chu thisen sang vang anih thin avangin damdawiin a luh (admit) tur a ni.

Enkawl dan dangte

I) Arterial Ligation- thisen zam tawn pin/phui

II) Cauterization

III) Endoscopic cautery- endoscope hmanga hnar thina lai tih khal.

IV) SMR(Submucous Resection)- hnar zai dan chi khat.

Inven theih awm te

a) Hnar kheuh zawng-chhang loh tur. Nu leh Pa ten kan fate hnarkhawih/hawlh chen lo tur a zirtir tur ani.

b) Hnar a ben, hnek loh tur.

c) Hmun ro leh khu lutuka awm loh tur. Nisa do vak vak loh tur.

d) Hnar thi hi natna dang vang a nih thei avangin Doctor rawn vat tur(Regular tak a hnar thi nei thin I nih chuan Doctor rawn vat ang che).


Dr. Tawnsangzel Tonson(Sangtea Tonson)

MBBS, RIMS Imphal.

MO at Surgery Dept, Civil Hospital, Aizawl

Monday, November 8, 2021

Kuhva rah tawlh thil sual tihna a ni - 4

 KUHVA RAH TAWLH HI THIL SUAL TIHNA (CRIME) A NI - PART-4

THAMNA KHAWPUI-CHAMPHAI By Ruatfela Nu

Champhai khawpui hi hnam dang, a bikin vai sumdawng an tlangnel ngai lo a, vawiin thlengin vai dawrkai an la awm lo a, chuvang chuan Zo khawpui/ Zo khua tia sawi leh vuah a ni a. Burma (Myanmar) ramri hrula  awm a nih avangin ram dang thil a tlawm a, bazaar pah leh Champhai khawpui leh a chhehvel ram leilung mawina hmuh chak, khualfâng zin pawh a hip hle țhin a. Tunah chuan Champhai chu-ramri kâna Dân loa sumdawnna hmunpui tia hriat leh  sawi a ni a. Mi tam takin Champhai khaw mi an hmuh dan pawh a sir-he tawh hle a. Champhai mi tawh phawt chu  smuggling thila inhnamhnawiha kan ngaih hun a thleng lo ang tih pawh a sawi theih ta lo e. District dang miten Champhai khawpui an hriat leh hmuh dan chu “Smuggler khawpui” tih a ni.    


*Kuhva smuggler-te tute nen nge an inthurual*

Kuhva smuggler tam zawk chu Burma mi, Burma rama Zo chi peng an ni a. Mizoram mi pawh an tam tawh. Dan phal loha ramri kal thelha sumdawnna bungraw tawlh lut leh tawlh chhuah hi ‘smuggle’ a ni a, chutianga sumdawngte chu ‘smuggler’ tih an ni a, chutianga sumdawnna chu ‘smuggling’ tih a ni. Kum 5 vel kal ta ațangin kuhva smuggling hi a rawn hlawk thut a. Kuhva smuggling-in a chhe lama a nghawng tawh, a nghawng mek leh a nghawng zel tur ngaihtuahin  “Kuhva rah ro tawlh hi thil sual tihna (crime) a ni” tih article vawi-3 ka ziak phah a. A nghawng pawh a te lo hle a ni. 


*Kuhva rah ro tawlh a hlawk lo*

Tun anga kuhva smuggling a hlawk thut hma kum rei tak ata tawh, khawchhak lam bungraw dang ang bawkin kuhva rah hi mi eng emaw zatin sumdawn nan an hmang a. Sumdawnna dang ang bawka a awm tawk  hlawh/hlep awm, hlawk bik chuang lo a ni. 


Khawvel hmun tina mafia leh smuggler kan hriat te reng reng, anmahni ngawtin an hlawhtling thei lo. Sawrkar mi leh sa, sawrkar milian te nena inthurual an ni țhin. Kuhva smuggling-a Mizoram sawrkar a inrawlh tichiangtu chu nuihzat thlak khawpa tlem GST a la hi a ni a. Ram dang kuhva smuggling-ah hian engti zawng mahin GST a lak theih loh tawp. 


Khawvela smuggler te hlawkpui ber chu ralthuam, ruihhlo leh gold tawlh hi a ni a. He laiah chuan an thil sual tih thup nan Awke leh kuhva rah tawlh an hmang a. Chutiang thupna chu smuggling hrulhah hlawk takin a kal a, mi pangngaiin an khawih ta sup sup țhin a. Chu chu smuggler te duhthusam a ni. 


Tel ve an tam poh leh an thil sual tih hliahkhuhtu an tam tihna a ni a. An thil sual tih a hlawk em avangin mi dangin hlawkna an lo tel ve chu pawi an ti lo. 


*Kohhran a nghawng* 

Mexico leh Columbia ramah drug lord/drug cartel ten Biak Inte an sa a, khawtlang tan thil țha an ti a, mi retheite an țanpui va vak țhin tih ka hria.  Chutiang chiah chuan Champhai leh a chhehvela kuhva smuggler te chuan Kohhrana sum an thawh vak vak a. Kohhran thenkhat Upa ka biakte pawhin an kohhrana lawi, kuhva smuggler ten thawhlawm an thawh țeuh țeuh tih min hrilh a. Kuhva smuggling awm hmaa an thawhlawm chu a let khat te, a let hnih leh let thum ten a pung a. Kohhran thawhlawm pung chu lawm a hnekin pawi an ti em em a, an hmel leh an țawngkamah pawi an ti takzet tih a hriat a. Rilru a khawih hle a ni. 


Aizawl Kohhran țhenkhat chuan khehpuam leh kuhva smuggler vanga hausa nia an hriat ten an Kohhrana thawhlawm thawh a tum an duh lo a, dan anga zu zuar thawhlawm duh lo Kohhran pawh an awm a. Champhai khawpui leh a chhehvel khan lo entawn ve hram teh u. Sual thiltih ațanga tangka sum kohhranin a dawn hi a felhlel hle si. 

 

*Thamna khawpui chu*

Burma ram kaltlanga Țiau lui kâna Mizorama kuhva rah rawh tawlh luh hi thamna hlirin Vairengte leh Kanhmun godown a thleng a. Vairam lama an tihdan chu kan hre phak tawh lo. Kuhva rah neitu ram dik tak chu Malaysia, Philippines, Vietnam leh Burma eng ram pawh ni se, heti teh ngawt hian heti anga tam hi India ram a rawn lut thei lo hulhual a. Hei tak hi Dân zawng zawng bawhchhiaa sumdawnna a nihna chu a ni a. Champhai hi a innghahna bulpui a ni avangin thamna khawpui tih loh theih a ni lo. 


Dan dika sumdawnna ni se, eng vangin nge kan ram thing leh mau suata hmun tinah kuhva smuggling kawng ruk an laih thlur seng sung ang? Eng vangin nge zanah hlir an load-a an tlan ang? Eng vangin nge Vairengte thlen nan truck trip khat zelah cheng nuai 2\3 an sen ang.


Chu mi bul ințanna chu Champhai leh a chhehvel hi a ni. Kuhva phur ten kawng siam lai an rah chhiah nasat țhin avangin Champhai district Magistrate in thla hnih chhung atana kuhva rah phur kal a khap a. Chutih laiin kuhva rah phur kaltlang duh chuan, chumi khami hnenah Truck trip khat zelah Rs. 2,00,100 (cheng nuai hnih sing khat) pekin a tlang theih an ti a. kuhva rah phur duh ten cheng vaibelchhe-3 vel an chhungkhawm tih chiang takin ka hria a. Chu chuan police te nge an tham dawn tih erawh ka hre lo.

Dual citizenship.

Tuna Champhai leh a chhehvela inhmun lo rama nei a, chenna In leh godown sa khir-khawn eih uaih te khian engtin nge ram an neih theih? Engati nge tualchhung miten smuggler te hnenah an in hmun lo ram an hralh phal? Mizoram mi nihna an nei a ni chek ang a. Mizoram mi nihna nei tur chuan Burma ram mi an nihna an surrender a ngai a. Thuneitute hnenah an surrender ngei ang a, mahse Burma ramah cheng sang hnih sang thum lek sengin an siam tir leh thei a. Dual citizen an ni tihna a ni ang? Khawvelah hian mi bik, khawiah pawh awm se mihring tana mi țangkai, ram tinin khua leh tui atana an duhte hi chu khua leh tui nihna an pe țhin. Mizoram hian kan ram leh a chhunga cheng hnamte tana hnawksak em em, Dan pawisakna nei lo, pawisa chiah pathiana, dan phal loha sumdawngte hi awlsam takin khua leh tui nihna pein, In hmun lo ramte an duh tawk tawkin an lei a, an sa mai mai em ni tih hi ngaihtuah chian a ngai takzet a ni. 

He thu ka ziak lai hian Champhai veng ṭhenkhat chuan smuggler pawisa ngah lutuk  hnenah in hmun leh in ding lai hralh an phal tawh lo tih thawm ka hria a. An tihfuh ang. Aizawl chhuahlam, Thuampui, Zemabawk leh Falkland velah pawh smuggler pawisa ngah hoin in hmun lo ram an lei nasa a. Hmun lo ram man a to chak phah hle a ni. Smuggler pawisa ngahte vanga real estate a nghawng tuartu chu keimahni kan ni si a. Sawrkarin a khuahkhirh loh chuan veng leh khuate talin an khuahkhirh a ngai. Kan tuar nasa lutuk dawn!


District bawrhsap sawn chhuah duh an awm em ni?

Champhaiah hian sawrkar hnathawk țha an awm rei thei ngai lo tih a ni a. Eng nge a chhan? Sawkar hnathawkte hi Dan kengkawhtu an ni a. Dan loa thiltih duh ten hnawksak an ti thuai țhin a ni awm e. Tuna an bawrhsap hian  kuhva smuggling nasa takin a do-dal a, Dan hmangin a khap a, chu chu smuggler mi tlemtein an duh lo a, sawn chhuah an duh a, thuneitu sang lamah pawh an nawr a ni mai thei?


Kuhva smuggler emaw, thil dang danga Dan loa thil tih duh emaw hi mi tlemte an ni a. Champhai District Bawrhsap hi Champhai District khua zawng zawngte bawrhsap a ni a. Champhai khawpui chhung leh khua hrang hranga mite an duh hle niin a lang a. Chu chu Mizoram mipui pawhin kan hriat pui a.  Champhai district mipui 99.9% te bawrhsap duhlai sawn chhuah duhtute chu smuggler an nih loh chuan tute nge ni ang?


Village council, Tlawmngai pawl, Political Party leh Kohhranah thamna.

Khawtin deuh thaw pawh turin kuhva tawlh ruk kawng laih a ni a. V/C ten an khaw ram chhungah engtin nge kawng ruk laih an phal? Thamna an dawng a nih ngei ka ring.  Tlawmngai pawl hrang hrang, YMA, Sporting Club leh a dang dangte hnena smuggler ten an mamawh bungrua leh pawisa fai an pek hi thamna a ni a, an lo lak/dawn chuan thamna an la tihna a ni. Smuggler ten “Kan thil sual tih hi min lo pawmpui ula, mipuiin min dodal dawn pawhin nangni ka chu kan hup tawh” an tihna a ni a. An thil pek an lak fo chuan Dan bawhchhiate sawisel a hnekin an hum zel ang. Political Party ah smuggler te an intat lut thuk sawt hle mai. Party pakhat Block hruaitu pawh smuggler tia mite hriat leh sawi a ni. 2023 MLA election-ah hian smuggler an in-candidate fur ang a, Kan ram rorelna inah an la thu ther fuk mai ang tih a hlauhawm hle a ni. 


Thamna pe leh la țhinte mi tlemte an ni.

Thamna khawpui Champhai tih mah ila, thamna petu leh latu chu mi tlemte an ni a. Champhai khawpuiah khian Baal hmaa țhingțhi ngai lo mi tam tak an awm a. A bikin țhalai hmathlir thui tak tak nei ten he kuhva smuggling-in a nghawng tur an thlirin an rilru a na a, titawp an duh em em a ni. Tin, Champhai leilet buh chinna hmuna kuhva rah chhek khawlna godown te pawh țhiah an duh a. Truck za rual driver zun leh ek ringawt pawhin hmunhma a ti țawp a, a tenawm! Hmakhawsang ațanga Champhai leilet buh chawmtu, khawpui mite tuitlan, Tuipui  hnar ințanna  tuihna thlengin an tichingpen zo a, Buh hmun zahawm leh hlu tak an tisawngkawn nasa hle a.  Thil thlir thui ten pawi an ti vawng vawng a ni. 


Zo khawpui, a hausakna leh a hmunhma nawm vanga Zoram hmun tina mite hmuh chak, Champhai khawpuia chengte u, inpuanven sawi chhingin chhan tlak a la nih lai hian chhan turin țan han la teh u. Khehpuamah inhmingchhe tawh a, Kuhva smuggling-ah in hming chhe leh mek a. Mahse chhan tlak a la awm a nia! Champhai tui liak ngat,  lehkhathiam leh infiamna lamah mi hming țha pawh innei khât ta. Mihring nun hlutna leh himna hi tangka sumah a awm lo a. Sum hian thla a insiam a, a sang zawngin a thlawk zel a, tangka sum duh huam huamte hian sumah duhchintawk an nei ngai lo. Sual tinreng bul, tangka sum ngainatna hi mihring min tichhetu a ni a. Hmasawnna tak tak chu - Education, Environment humhalh leh nungchang dikah  a ni a awm. I rilru tuaitharin țan han la teh u khai. In ram neih chhun kha in tu leh fate chenna tlaka siam theitu chu nangmahni chauh in ni si a.

New Post

Ka duh a che Isu lyrics

Sual thim thuk tak ata zawn chhuah ka ni a. Chakna nei lo ka ni; Isu, min ṭanpui fo la. Min pawmin min kaiin min hruai zel ang che Ka duh a ...

Posts Lar deuhte